Nieuwe Nuts

Duurzaamheid als sturend principe

Laatst geactualiseerd in 2007

De ruimtelijke ordening maakt veel gebruik van scheidingen: stad en land; rood en groen; wonen en werken. Ze worden niet alleen onderscheiden maar ook ruimtelijk van elkaar gescheiden. Nieuwe Nuts legt hier een nieuw accent. Het stelt juist het vlechtwerk van lokale functies centraal. Het zoekt een dynamiek van vraag en aanbod en manieren waarop lokale functies elkaar kunnen aanvullen en versterken. Energie- en massabalans zijn daarbij sturende principes. Ook de organisatievraagstukken krijgen al vroeg in het proces de aandacht.

Integrale plannen

Bij ruimtelijke ontwikkeling worden gebieden opgesplitst. Ruimtelijke functies worden gescheiden en als afzonderlijke projecten ontwikkeld. De natuurlijke betrekking tussen functies gaat zo verloren en kansen voor duurzaamheid worden gemist. Bij Nieuwe Nuts worden verschillende ruimtelijke functies juist op elkaar betrokken. Dat vraagt een integrale planning en organisatie van de synergie. 

Verbindend proces

InnovatieNetwerk heeft de vervlechting van ruimtelijke functies tot thema gemaakt met concepten als Agropolis (i) en de Zonneterp (ii). Deze betrekken stad en land functioneel op elkaar, met als resultaat duurzame kringlopen voor energie, voedsel en water. Toegepast in de praktijk levert dit een verdere vervlechting op van functies en de inzet van lokaal ondernemerschap. Zo ontstaan verbindingen tussen locaties, functies en partijen. Ruimtelijke orkestratie wordt daarmee een proces van verkenning, uitwisseling en samenwerking. Een verbindend proces dat traditionele plan-, kavel- en organisatiegrenzen overschrijdt.

Dit proces geeft nieuwe dimensies aan de ruimtelijke planning. Het potentieel van het gebied en haar (toekomstige) bewoners moet worden gekend en begrepen. Vanuit de mogelijkheden worden nieuwe samenwerkingen gezocht. Het volstaat daarbij niet om alleen de technische of ruimtelijke mogelijkheid te schetsen. De samenwerking moet ook worden georganiseerd: partijen samengebracht, belangen afgestemd en Nieuwe Nutsvoorzieningen ontworpen. Dit alles gaat vooraf aan feitelijke realisatie van enig bouw- of bestemmingsplan.

Revolutie in de stedenbouw?
Nieuwe Nuts voegt iets wezenlijks toe aan de stedenbouwkunde. Uitgangspunt voor de inrichting wordt de fysieke potentie van het gebied. Niet alleen de vorm, maar vooral ook de energie- en massabalans worden sturend. Bestaande en geplande bedrijvigheid wordt daarbij betrokken. Welke potenties zijn aanwezig? Wat kan de omgeving dragen? Welke functies kunnen daarvan profiteren? Pas als deze vragen zijn beantwoord kunnen de ruimtelijke functies en hun onderlinge samenhang op duurzame wijze worden gepositioneerd.

Bestemming

Bij Nieuwe Nuts wordt gebiedsbestemming niet alleen gebruikt om functies te onderscheiden, maar vooral ook om ze onderling te verbinden. Het ontwikkelingsproces, de infrastructuur en de organisatie daarvan worden dan afgestemd op de beoogde functies en de betrokken belangen en partijen, waaraan de bestemming dienstbaar is. 

Co-siting
In plaats van deelprojecten af te zonderen en zelfstandig uit te voeren, zoekt Nieuwe Nuts naar de samenhang. Die speelt zich af op het technische niveau waar balans wordt gebracht in de stromen van energie en materialen. Bovendien wordt rekening gehouden met de belangen die er spelen. Ruimtelijke ordening wordt zo veel meer dan het intekenen van de landkaart. Die kaart wordt een speelveld. En er wordt ook gekeken naar de spelers en het spel dat ze spelen. Welke voordelen zullen ontstaan als allen samen spelen?

Bestaande potenties
Nieuwe Nuts betekent in de praktijk vooral: lokale potentie in beweging brengen. De Zonneterp is hiervan een goed voorbeeld. Door de praktijk werd het enthousiast ontvangen en binnen korte tijd in daden omgezet. De capaciteiten blijken vaak al aanwezig. Er was gewoon nog niet aan gedacht om ze in de nutsvoorziening te betrekken. Maar wanneer de stap eenmaal is gezet blijkt het logisch en voor de hand liggend om lokaal de handen ineen te slaan en duurzame voorzieningen te creëren. 

Wat het land dragen kan
Volgens Prem Bindraban - teamleider Natuurlijke Hulpbronnen bij Plant Research International, WUR - levert het aardoppervlak onvoldoende ruimte om op basis van biomassa in de totale energiebehoefte te voorzien. Hij stelt bovendien dat teelt van energiegewassen ten koste gaat van voedselproductie en bodemkwaliteit. De voedingsbasis voor plant en dier (inclusief mens) zou erdoor worden uitgehold. Prem Bindraban stelt dan ook voor om in de teelt niet het energiegewas centraal te stellen, maar de plaatselijke landbouwkundige mogelijkheden (bron: de Volkskrant, 10 januari 2007).

Nieuwe nuts volgt dit advies op en levert maatwerk om rendement te halen uit plaatselijke potenties van landbouw, veelteelt en natuurbeheer. Daarbij moet dan wel een balans in acht worden genomen, want duurzame kringlopen worden ontworpen op basis van wat het land dragen kan.

Initiatiefnemers

De voorfase wint derhalve aan belang. Eerst zullen mogelijkheden moeten worden verkend. Het gaat daarbij om techniek, aanwezige partijen, belangen, te betrekken derden en organisatiestrategie. In Waddinxveen heeft de tuinbouwsector het voortouw genomen door kansen te verkennen, partijen bijeen te brengen en structuur aan de onderlinge samenwerking te geven. In het Westland blijkt de gemeente een belangrijke draaischijf voor de matching van mogelijkheden en lokaal ondernemerschap (iii). Ze doet dit vooral door belangstelling te tonen voor nutsdiensten vanuit de glastuinbouw. Daarbij is ze ontvankelijk voor serieuze initiatiefnemers en verstrekt ze informatie over voorgenomen plannen, opdat initiatienemers hierop kunnen voorsorteren.

Voorstellen van initiatiefnemers zullen aan basale eisen moeten voldoen. Nieuwe Nutsvoorzieningen moeten veilig, betrouwbaar, duurzaam en betaalbaar zijn. Ook voor langere termijn moet de continuïteit zijn geborgd.

Gezamenlijk investeren

Als de mogelijkheid geboden wordt om duurzame Nieuwe Nutsvoorzieningen te creëren, dan blijken techniek en ondernemerschap niet de beperkende factoren. Zij creëren juist de mogelijkheden en bedienen graag de aanwezige vraag. Meer aandacht vragen de betrokken belangen, het proces en de organisatie. Verschillende partijen zullen over de grenzen van hun normale werkwijze heen moeten kijken. Projectontwikkelaars moeten bereid zijn om de woningen aan de bijzondere omstandigheden aan te passen. Nutsproducenten (iv) moeten wellicht uitbreiden en hun bedrijfsprocessen aanpassen. Samenwerkende partijen moeten gezamenlijk investeren om de haalbaarheid van beoogde voorzieningen te onderzoeken. Dit gebeurt in een fase waarin nog veel onzeker is.

Het Nieuwe Nutswaarborgfonds

Grote bouwprojecten worden gefaseerd uitgevoerd. De totale ontwikkeling kan jaren in beslag nemen. Het kan lang duren voordat er voldoende massa is bereikt die de aanleg van Nieuwe Nutsvoorzieningen rechtvaardigt. Tegenover investeringen moet ook omzet staan en verschillende partijen moeten gecoördineerd investeren. Hier ontstaat gevoelige afhankelijkheid. Grote nutsbedrijven kunnen de risico’s van verkeerde timing overleven. Lokaal MKB kan er echter aan ten onder gaan. Marktomstandigheden en formele procedures brengen onzekerheden in de ontwikkeling waar rekening mee moet worden gehouden. Vorming van een waarborgfonds kan hierbij nuttig zijn. Risico’s van haperingen in de fasering worden dan overkomelijk, bijvoorbeeld door omzetgarantie voor anticiperende investeringen. In tabel 16 (hoofdstuk 16) wordt dit fonds nader gespecificeerd, onder de noemer ‘Synchronisatiefonds’. 

Meervoudig ruimtegebruik

Nieuwe Nuts vraagt een integraal ontwerp van de ruimte en leidt tot meervoudig ruimtegebruik. De biomassa die binnen een straal van ca 7-9 km groeit kan circa tweeduizend woningen van elektriciteit voorzien (v). Aangevuld met zon, wind en reststromen kan zo lokaal een duurzame zelfvoorziening worden bereikt. Dezelfde vierkante meter krijgt meerdere functies zoals ruimte voor waterberging gecombineerd met oogst van aquatische biomassa. Meervoudig ruimtegebruik kan ertoe leiden dat woningen in lagere dichtheden worden gebouwd. Zo wordt de leefomgeving aantrekkelijker en wordt het vastgoed meer waard. De uitdaging is dan niet om zo weinig mogelijk vierkante meters land te gebruiken maar om het land zo hoogwaardig mogelijk in te richten. Dat kan worden bereikt door groen en rood niet te scheiden maar er duurzame vlechtwerken van te maken. Integraal ontwerp van verschillende functies (landschap, wonen en werken) levert bovendien economisch draagvlak voor milieuwaarden waarop nu vaak roofbouw wordt gepleegd.

Solucar

Glas- of spiegelland. Links en midden: Zonne-energie opgewekt in Spanje (Solucar, PS10 zonnestroom centrale 11MWe / 23 GWh/jaar). Voorbeeld van enkelvoudig ruimtegebruik voor duurzame energievoorziening. Het gebied heeft louter de functie van zonnecentrale. Rechts: Glastuinbouwkassen kunnen water zuiveren en zonlicht oogsten voor de buurt. Er komen meerdere functies op dezelfde vierkante meter. Lokaal MKB kan differentiëren door taken in de lokale nutsvoorziening op zich te nemen en tegelijk het eigen bedrijfsproces te verduurzamen. Met Solucar krijgt de grond dus louter een energiefunctie, terwijl bij Zonneterp nutsfuncties aan bestaand grondgebruik worden toegevoegd. Solucar past bij zelfstandige exploitatie door een energiebedrijf. Zonneterp past bij de lokale samenwerking rond Nieuwe Nuts.

 

 

Nieuwe Nuts

Download het rapport

 
Achtergronden van Nieuwe Nuts
Alternativenergiedorf Güssing
Nieuwe Sanitatie in Sneek
Bioenergiedorp Jühnde
De Gouden Leeuw
De Zonneterp
Het Carré

Waarom Nieuwe Nuts?
Duurzaamheid
Eindige hulpbronnen
De kringloopeconomie

Ontwikkelingen in NL
Lokale vlechtwerken
Individueel en collectief

Drijvende krachten
Rol van het net
Industriële revolutie
Procesintensificatie

Belemmeringen
Gevestigde belangen
Nieuwe schaarste
Internationalisatie en marktwerking

Belang van elektriciteit
Elektriciteit en warmte
Decentrale elektriciteistvoorziening
Toekomst van de elektriciteitsvoorziening

Ruimtelijke orkestratie
Duurzaamheid als sturend principe
Centraal of decentraal
Innovatie in de Nieuwe Nutszone

Ruimtelijke sturing
Nutsvoorzieningen
Rol van de gemeente
Duurzaamheid en exploitatieplan

Betrokken bewoners
Bewonersparticipatie
Bewonersinitiatief
Keuzevrijheid en zelfwerkzaamheid

Ontwikkeling en dienstverlening
Waardecreatie door doelgroeporiëntatie
Service en prestaties
Waar te beginnen?

Het Nieuwe Nutsbedrijf
Transparantie
Participatie
Levensloop

Tarieven
Prijsvorming
Prijsontwikkeling
Maatschappelijke functies

Vermogen
Fondsvorming en risicokapitaal
Maatschappelijk kapitaal
Welvaart in de Nieuwe Nutszone

Archief
 

(i) Agropolis – een symbiose tussen stad en land; InnovatieNetwerk, 2005

(ii) Zie www.zonneterp.nl. De gebouwde omgeving kan duurzaam zelfvoorzienend worden (in warmte en water) wanneer naar schatting 10 - 20 % van ieder bouwproject als zonneterpkas wordt ontwikkeld, en de inrichting, infrastructuur en woningen daarop worden afgestemd. 

(iii) De gemeente Westland deed i.s.m. InnovatieNetwerk onderzoek naar de haalbaarheid van een Zonneterp. Voor meerdere lokaties lopen inmiddels concrete initiatieven om kassen  nutsfuncties te laten vervullen voor de wijdere omgeving. Bij herstructurering van kassengebieden streeft de gemeente bovendien naar lokale ontwikkeling van een ‘energieweb’ en een waterkringloop. 

(iv) Met nutsproducenten wordt vooral gedoeld op lokaal MKB dat als nevenfunctie een taak krijgt in de lokale nutsketen. 

(v) Bron: Obbo Hazewinkel in rapportage aan MinVrom: “Technologie voor de decentrale omzetting van biomassa en afval in hoogwaardige energiedragers (bio-olie en synthesegas) is ontwikkeld door GET: de “Green Modem”. De hoogwaardige energiedragers zijn inzetbaar voor de productie van elektriciteit en als transportbrandstof voor zuinige en emissiearme motoren. Het thermisch rendement bedraagt >85% door toepassing van een chemische quench. De capaciteit bedraagt 15 kton/j droge invoer. Dat komt neer op de hoeveelheid biomassa die jaarlijks groeit binnen een straal van 7-9 km. Ca 4 MW elektriciteit kan daarmee worden geproduceerd. Bij de huidige energieprijzen kan de “Green Modem” op biomassa en afval concurreren met fossiele brandstoffen: de kosten per ton CO2 reductie zijn nihil. Er is geen noodzaak voor subsidies of accijnsverlaging.”

 

Nieuwe Nuts
Informatie op deze website wordt niet geactualiseerd. Ze is met de nodige zorgvuldigheid tot stand gekomen. Ze is echter geen alternatief voor gedetailleerd advies in specifieke omstandigheden. Alle teksten zijn geschreven op persoonlijke titel van de auteur(s) en reflecteren niet noodzakelijk de zienswijze van de site-eigenaar of van welke andere natuurlijke of rechtspersoon dan ook. Eventuele onjuistheden zijn niet uit te sluiten. Vragen en reacties zijn welkom op info@nieuwenuts.nl. NieuweNuts.nl is mede mogelijk gemaakt door Elannet BV en InnovatieNetwerk.
Nieuwe Nuts